Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) 1930'da uygulamaya konan Smooth-Hawley Yasası'nı pek kimse anımsamaz. Ancak vahşi kapitalizmin insanlaşmış hali gibi davranan ABD Başkanı Donald Trump'ın dün duyurduğu yüksek gümrük tarifeleri, sonu fiyaskoyla biten yaklaşık 100 yıl önceki aynı hikayeyi akıllara getirdi.
Dünyanın önde gelen ekonomistleri ve ekonomide ABD'ye kafa tutabilecek durumdaki ülkeler, Trump'ın bu kumarının ABD için hüsranla biteceğini daha ilk günden söylemeye başladı. Aymanya, Trump'ın dediği gibi 2 Nisan'ı ABD açısından 'kurtuluş günü' değil, 'enflasyon günü' olarak ilan etti bile.
SMOOTH-HAWLEY YASASI
Trump'ın ABD açısından tehlikeli girişimini 1930'daki benzer olayla karşılıştıranlar, ikisi arasında pek bir fark görmüyor. 1929'daki Büyük Buhran'ın en çok etkilediği ülkelerden biri ABD idi. Kriz özellikle Amerikan çiftçilerini vurmuş, gelişen teknolojiye ayak uyduramamanın yanında ekonomik kriz de vurunca, tarım ürünlerinin üretim maliyetleri çok artmıştı. Amerikan halkı ise daha ucuz olan ithal ürünlere yönelmişti.
Çareler düşünen ABD'nin Cumhuriyetçi iki senatörü Willis Hawley ve Reed Smooth, uyanıklık yapıp gümrük tarifelerini yükseltince ülkenin ekonomik düzlüğe çıkacağını öngörmüşler, bu amaçla bir yasa tasarısı hazırlamışlardı. Tasarı ülke içinde ve dünyada çok tepki çekti ancak 1930'da ABD Başkanı Herbert Hoover kabul ederek imzaladı ve yürürlüğe soktu.
İLK BAŞTA ALDATICI İYİLEŞME
Smooth-Hawley Yasası olarak ünlenen yasaya karşı diğer ülkeler misilleme yapmakta gecikmedi. Böylece karşılıklı yüksek gümrük tarifeleri uygulanmaya başlandı.
Yasa ilk başlarsa ABD ekonomisine yarar sağlıyor gözüktü. İşçi maaşları, inşaat sayısı ve sanayi üretiminde ciddi yükselişler görüldü. İşçi sayısı yükseliyor gibi oldu. Ancak misilleme yapan ülke sayısı giderek artınca durum tersine öndü, ekonomik göstergeler inişe geçti.
ABD FELAKETE SÜRÜKLENİYOR
ABD'nin dışalımı 4 yılda yüzde 66 oranında düştü. Dışalım 1929'da 4,4 milyar dolarken, 1933'de 1,5 milyar geriledi. Yüzde 61 gerileyen dışsatım ise 5,4 milyar dolardan 2,1 milyar dolara indi. Büyük Buhran'ın vurduğu gayri safi milli hasıla 1929'daki 103,1 milyar dolardan bile daha gerilere düşerek, 1931 yılında 75,8 milyar dolara indi. Daha da kötüsü vardı; GSMH 1933'te dibi görüp 55,6 milyar dolara düştü.
Gümrük yasası yüzünden ABD'nin bütün ülkelerle olan ticareti büyük ölçüde geriledi. Dünya ticareti yüzde 66 azaldı. Ülkedeki işsizlik oranı 1930'da yüzde 8 iken, 1931'de yüzde 16'ya, 1933'te yüzde 25'e fırladı. ABD işsizlik oranını 1930'un altına düşürebilmek için 10 yıl uğraşmak zorunda kalacaktı.
FELAKET YASASINI ROOSWELT KALDIRDI
Yüksek gümrük tarifelerinin ülkeyi felakete sürüklüdığını gören Demokrat Parti, 1932'de seçim propagandasını yüksek oranları düşürme vaadi üzerine kurdu ve seçimi kazandı. Demokrat yeni başkan Franklin Rooswelt, 1934'te Karşılıklı Ticaret Anlaşmaları Yasası'nı onayladı. Bu yasa müzakere edilerek karşılıklı gümrük tarifelerinin indirilmesine izin veriyordu.
AÇTIĞI YARAYI SARMAK YILLAR ALDI
İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki gelişmeler Dünya Ticaret Örgütü'nün (ITO) kurulmasına ön ayak oldu. Savaş sonrası ABD, Smooth-Hawley Yasası ile yürürlüğe giren tarifeleri zaman içinde düşürdü. 1947'de Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nı (GATT) imzalayan ABD, zaman içinde diğer ülkelerle karşılıklı ticaret anlaşmalarını yürürlüğe koyarak gümrük vergilerini zaman içinde azalttı ve ülke ekonomisinde açılan "tarife" yarası ancak yıllar sonra sarılabildi.
